KAZAKİSTAN KÜRDLERİ

Kürdlerin Kazakistan cumhuriyetindeki tarihi 70 yıldır. Sovyetler Birliği yönetiminin 7 Temmuz’da aldığı bir kararla 1937 sonbaharında Kafkasya’da yaşayan ve “güvenilmez unsurlar” olarak nitelendirilen yüzlerce Kürd ailesi yük trenleri ile Ermenistan ve Azerbaycan’dan Kazakistan’a sürgün edilmiştir. Kürdlerin Kazakistan’a 2. sürgünü 1944 yılının son aylarında gerçekleşmiştir; bu sefer Kürdler buraya SSCB KP MK Genel Sekreteri ve Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ.V.Stalin’inin imzasını taşıyan bir kararla Gürcistan’dan sürülmüştür. 1989’da Karabağ savaşı nedeniyle Ermenistan’dan sürülen Kürdlerin önemli bir bölümü de bu ülkeye sığınmıştır. Ayrıca, Kazakistan’da Sovyetlerin çöküşünden sonra Azerbaycan’a bağlı Nahçivan özerk cumhuriyeti’nden, Rusya’nın Krasnodar bölgesinden, kısmen de Ermenistan ve Gürcistan’dan gelen Kürdler da yaşamaktadır.




Sürülen Kürdler beşer, onar aileler biçiminde tek tük haneli köylere ve aullara (mezra) dağıtılmıştır. Yük trenleri ile sağlıksız koşullarda Güney Kafkasya’dan Kazakistan’a taşınan Kürdlerden yüzlercesi yollarda ölmüş, yüzlercesi de sürgünün ilk aylarında alışık olmadığı yeni yerleşim alanlarında yaşama veda etmişlerdir. Ayakta kalanlar yıllar boyunca ağır zorluklar içerisinde yaşamış, 1956 yılına kadar asker denetiminde “özel sürgüncü” muamelesi görmüşlerdir. Özel sürgüne tabi tutulan Kürdler bir köyden diğer bir köye askeri yönetimin izni ile gidebilmişler.


Kürdlerin maruz kaldığı ağır yaşam koşulları sınırlı da olsa bazı resmi belgelere yansımıştır:

SSCB Halk Komiserleri Sovyeti (HKS) başkanı Molotov’a 25 Mart 1939 tarihinde Kazakistan’dan gönderilen bir bilgilendirme notunda şöyle denmektedir: “Kazakistan’ın yerel yöneticileri Kürdlere ve Ermenilere… hiçbir yardım göstermemiş, destek sunmamış ve ekonomik yaşamlarını örgütlememişlerdir”.

İşte Kazakistan Kürdlerinin tarihi; soğuk, açlık ve hastalıklarla boğuşa boğuşa ayakta kalma direnişiyle başlamıştır…


KAZAKİSTAN’DA 150 BİN KÜRD YAŞIYOR

Diğer Sovyet Cumhuriyeti’nde olduğu gibi Kazakistan’da da güvenirliği tartışılır genel nüfus sayımları sonuçlarına göre, bu cumhuriyette 1970 yılında 12 bin; 1989’da 25 bin; 2002’de ise 32 bin Kürd yaşamıştır. Bağımsız kaynakların ortalama hesaplamalarından yuvarladığımız rakam, halihazırda Kazakistan’da 150 bine yakın Kürdün bulunduğunu göstermektedir.

Resmi istatistik, 1989-1993 yılları arasında Kürdlerin yüzde 29 oranında arttığını kayda almıştır. Bağımsız Kazakistan’da Kürdlerin sayısının netleştirilmesi konusunda yaşanan tüm sorunlara rağmen, eski Sovyet Cumhuriyetleri içerisinde Kürd nüfusunun arttığını resmi olarak teyit eden ülkelerin başında Kazakistan gelmektedir. Bunun en temel nedeni ülkenin bağımsızlığını ilan ettikten sonra yaşadığı siyasi istikrar, etnik bazda çelişkilerin baş göstermemesi, ekonomik refahın ciddi bir gelişme trendi izlemesi olmuştur.

Bu stabil durumundan dolayı son yıllarda Kazakistan, hem yabancı yatırımcıların, hem de bir çok etnik azınlıkların çekim merkezi haline gelmiştir. Son 15 yılın istatistiği, Eski Sovyet Cumhuriyetlerinde, özellikle Kafkasya, Orta Asya ve Baltik ülkelerinde azınlıkların azaldığına, dominant (asıl unsur) halkların arttığına tanıklık etmektedir. Lakin istatistikler, Kazakistan’da böyle bir tandansın yaşanmadığını göstermektedir. Ülkede Kürdlerin sayısında artış göze çarpmıştır. Abay adına Kazakistan Devlet Üniversitesinin teori ve uygulamalı siyaset kürsüsünün 1995’in Mayıs-Temmuz aylarında Kürd Birliği ile ortaklaşa yaptığı, çeşitli yaş gruplarından Kürdlerin yer aldığı sosyoloji anket, söz konusu artışa ışık tutmaktadır. “Kazakistan Cumhuriyeti’ne nereden, ne zaman ve nasıl geldiğinizi biliyor musunuz?” sorusuna ankete katılanların yüzde 60’ı Kazakistan’da doğduğu, yüzde 19’u on yıl önce Kafkasya’dan göç ettiği, yüzde 26’sı ise iki üç yıl önce Kırgızistan, Rusya ve Özbekistan’dan geldiği yanıtını vermiştir.

Son 15 yılda Kazakistan’a gelenler, “taze kan” olarak diasporanın canlanmasında önemli rol oynamıştır. Bu son gelişler, Kazakistan’a “Kürd beyin göçü” niteliği taşımıştır. Onlar bugün bilimsel, kültürel, sosyal, ekonomik yaşamda önemli rol oynamaktadır.


KÜLTÜREL VE TOPLUMSAL ÇALIŞMALAR

Eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında Kürdlerin milli-kültürel gelişimi açısından en hoşgörülü zeminin Kazakistan Cumhuriyeti’nde yaratıldığını kolaylıkla söylemek mümkündür. Burada eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında azınlıklara yaklaşım açısından örnek bir politika izlendiği; sosyal, toplumsal yaşamın her alanında açıkça göze çarpmaktadır.
Kazakistan’da Kürd diasporasının örgütlenmesinde ve milli kültürlerin geliştirilmesinde Kazakistan Halkları Birliği’nin önemli bir rolü vardır. Kazakistan Kürdleri Birliği’nin Almata kentinde iki ayrı yerde çalışma ofisi ile temin edilmesi, hoşgörülü siyasetin bir göstergesidir.




KAZKİSTAN KÜRD BİRLİĞİ “BERBANG”

Kazakistan’da Kürd toplumsal, kültürel örgütlenmelerinin tarihi, Sovyetlerin sallantıya girdiği yıllardan başlamaktadır. Ülkede ilk Kürd toplumsal-kültürel örgütlenmesi, 1989 yılında Ruslan Aliyev ve Useyin Sadıkov’un öncüllüğünde “Almata Milli Kültürel Merkez”i olarak ortaya çıkmıştır. 1993 yılında Almata, Çimkent, Cambul, Taldı Kurgan şehirlerindeki Kürd Kültür Merkezleri birleşerek “Yekbun”u (“Birlik”) kurmuştur. 1999’da Birliğin ismi “Berbang” (“Şafak”) olarak değiştirilmiştir. İlk başkanı Ezize Ziyo olan Birliğe sonradan Bedir Süleymanov ve akademisyen Nadir Nadirov başkanlık etmiştir. Halihazırki başkan ise Kazakistan’ın diğer bir Kürd akademisyeni Knyaz Mirzoyev’dir.

Bugün Birliğe bağlı olarak “Jiyana Kurd” gazetesi (önce “Kürdistan”, sonra “Kurdê Zana”, daha sonra “Jiyana Kurd” adlandırılmıştır) ve “Nûbar” dergisi (ilk ismi “Kürdler”) basılmaktadır.

1998‘den bu yana Devlet Milli Müzesi’nde Kürdlerin maddi ve manevi değerlerinden örnekler sergilenen bir bölüm faaliyet göstermektedir.

“Berbang” Kürd Birliği Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in başkanlığını yaptığı Kazakistan Hakları Asamblesi çatısı altında faaliyet yürütmektedir.

Birlik, Kazakistan cumhuriyetinde milletler arası dayanışma politikasının pratikleşmesinde, halklar arası dostluk ilişkilerinin gelişmesinde ve Kürdlerin toplumsal ve kültürel sorunlarının çözümünde önemli görevler üstlenmiştir.

Birlik çalışmalarında Kazakistan’da yaşayıp yaratan Kürd aydınlarından kimya ilimleri doktoru, profesör, akademisyen, devlet ödülü sahibi Nadir Nadirov, profesör, akademisyen, filoloji ilimler doktoru Knyaz Mirzoyev, teknik ilimleri doktoru, profesör akademisyen G. Musayev, teknik ilimleri doktoru profesör G. Sadıkov, tarih ilimleri doktoru, profesör Mehmedê Misto, kimya ilimleri doktoru, profesör K. Nadirov, filoloji ilimleri doktor adayı, doçent Hesenê Evdoyê Eli, ekonomi ilimleri doktor adayı Ezizê Ziyo Bedirxan, filoloji ilimleri doktor adayı, doçent Mamed Yusubov, hukuk ilimleri doktor adayı Wezir Mirzoyev, SSCB ve Kazakistan yazarlar birliği üyesi yazar Eliyê Evdilrehman, yazar ve şairler Enver Nadirov, Saleh Seyadî, Hesenê Hecisüleyman, Yusufê Feki Abdulla, Bariyê Bala, Mecidê Süleyman; hukukçu ve polisler Şefki Dursunov, Agali ve Beyeli İbrahimovlar, Memmed Eyyubov, Paşa Kasımov, Saladin Şamoyi; toplumsal aktivistler Helime Nadirova, Görçek Seyidova, Kürd Birliği Almata bölgesi başkanı Siyabend Kaloyev, Kürd Birliği Başkan yardımcısı Melikşah Hesenov, Cambul bölgesi Kürd derneği başkanı Abdulkerim Süleymanov, Cimkent bölgesi Kürd derneği başkanı Mehmet Cafarov; öğretmenler Ezizê Beyler Nadirov, Nejmeddin Catuev, Musayê Tamo, İbrahim Aliyev; dünya şampiyonu sporcular Mikail ve İsmail Nadirov kardeşleri, Ramazan Sayadov, Temur Çatuev, Melikşah Mirzayev; sanatçılar “Koma Kürdistan” grubu üyeleri İsa, Mustafa ve Reşit Lezgiyevler; iş adamları Mehmed Süleymanov, Şirinê Eli, Elixanê Mahmud, Azizê Ziyo, Salmanê Cabbar, Şerif Kerimov, Rafikê Yakub, Bariyê Mecid vb. aktif rol oynamıştır.


Kürd dilinin ve kültürünün gelişimi yolunda ciddi çabaları bulunan Birlik, gerçekleştirdiği “Kürdler: tarih ve bugün”, “Kürd dili dün ve bugün”, “Eski kültürü kurtarmak adına”, “Kürd ulusu: dün ve bugün” isimli cumhuriyet ölçekli ve uluslararası bilimsel-pratik konferanslar ve seminerlerle Kürdlerin toplumsal ve kültürel sorunlarının çözümü yollarını araştırmıştır.



KAZAKİSTANDA KURDOLOJİ

İsmi konulmasa, resmi bir oluşum olmasa da Kazakistan’da son on yıllarda önemli bir kültürel çalışma, sınırlı Kürdoloji çalışmaları yürütülmüştür.

Sovyetlerin çöküşünden sonra Kürdler hakkında ve Kürd dilinde Rusya’dan sonra en fazla kitabın basıldığı ülke unvanını da Kazakistan taşımaktadır. Yayınlanan kitaplar arasında içerik ve kapsam açısından dikkat çeken kitaplar az değildir.

“Kürd edebiyatının tarihi kaderi” (K.Mirzoyev, 1996, Rusça), “Küçük Kürd Ansiklopedisi” (K.Mirzoyev, 2001, Rusça ve İngiliz’ce), “Biz Kazakistan Kürdleri” (N. Nadirov, 2003, Rusça), “Kazakistan Kürdleri” (Ezizê Ziyo Badirxan, 1995, Kürdçe ve Rusça), “Kızıl Kurdistan (Ezizê Ziyo Bedirxan, 2009, Rusça) “BDT Kürdleri” (M.Mamedov, 2000, Rusça), “Gerçeğin sesi” (Salihe Heso Syadi, 2001, Kürdçe şiir ve öyküler), “Kürd halk yemekleri” (X.A.Nadirova, 1994, Rusça), “Yurtseverlik yolunda bir ömür” (Hejarê Şamil, 2007, Kürdçe.), “Benim yüreğim” (H.Hecisüleyman, 1995, Rusça şiirler), “Ülke hasreti”, H.Hecisüleyman. 1996, Rusça şiirler), “Dilbera min” (Bariyê Bala, Kürdçe şiirler), “Dayîk” (Bariyê Bala, Kürdçe şiirler) vb. Ayrıca Kazakistan’da Kürd yazar Nizamettin Akkurt’un redaksiyonu ile Kürdolog, akademisyen K.Mirzoyev’in 1. ve 2. sınıflar için okul kitapları hazırlanmıştır. Kazak klasiklerinin yüzlerce eseri Kürdçe ye çevrilerek dönemsel basında yayınlanmıştır. Kazakistan’da basılan “Nûbar” dergisinde Kürdoloji konularında sürekli yazılar yayınlanmaktadır.



DİĞER KÜLTÜREL FAALİYETLER

Kazakistan’da resmi bir kararla açılan hafta sonu Kürd okullarında dersler gittikçe nitelik kazanmaktadır.

Ülkenin Kürdler yaşayan ayrı ayrı bölgelerinde ondan fazla müzik, folklor ve dans grupları faaliyet göstermektedir. Bunlar arasında hala Sovyetler döneminde yurtseverlik şarkılarıyla tüm Sovyet Kürdleri arasında ünlenmiş ve sesini Kürdistan’a kadar taşırmış “Koma Kürdistan” (yaratıcı ve yöneticisi İsa Lezgiyev) özel bir yer tutmaktadır.

Son yıllarda Kazakistan, kimi yabancı bilim adamlarının da hazır bulunduğu “Kürdler: tarih ve güncel durum”, “Kürd dili dün ve yarın”, “Eski bir kültürü korumak uğruna” isimli bilimsel-pratik Kürd konferanslarına ev sahipliği yapmıştır.

Kürdler bugün Kazakistan’ın bilimsel, ekonomik, sosyal yaşamına kendi kimlikleriyle katılma imkanları yakalamıştır. Onları temsil eden bilim adamları, devletin yürütme, hukuk sisteminde, yerel halk ve belediye meclislerinde görev yapan yetkililer, defalarca Kazakistan ve Avrupa şampiyonu olan sporcular Kürd kimliğiyle ülkenin siyasal, ekonomik, sosyal yaşamına etkin bir katılım sağlamaktadır.

Kazakistan’da Kürdler açısından yaşanan tüm bu olumlu gelişmelere rağmen, bütün diaspora Kürdlerini derinden tehdit eden asimilasyon, burada da ciddi boyutlara ulaşmıştır. Geniş bir arazide dağınık yaşamak zorunda bırakılma, sosyal ilişkilenmelerin genellikle Rusça üzerinden yürütülmesi ve özellikle de kentlerde yaşayanlar arasında aşiret-akraba bağlarının zayıflaması sonucunda gençler içerisinde kendi ana dillerine yabancılaşma git gide artmaktadır. 1995’de Kürdler arasında yapılan ankette, katılımcıların yalnız yüzde yetmişi ana dillerini bildiklerini ifade etmiştir.


NADİRÊ KEREM NADİROV

1932 yılında Azerbaycan SSC’nin Nahçivan bölgesinin Kikaç köyünde doğdu.

Dünyaca ünlü petrol-kimya alimi, akademisyen, Kazakistan Kürdleri Birliği’nin onursal başkanı.

1937’de zorla Kazakistan’a sürgün edilen bir ailenin çocuğu olarak, zorluklar içerisinde büyümüştür. Orta ve lise eğitimini Cambul eyaletinin Talas ilinde alan N.Nadirov, Kızıl Orda devlet pedagoji enstitüsünü bitirdikten sonra üç yıl kasaba okulunda kimya öğretmenliği yapmıştır. Moskova devlet pedagoji enstitüsünde mastır eğitimi görmüş, burada başarıyla ilk doktora tezini savunuştur. Genç ve perspektif vaat eden uzman olarak çalışma için Xabarovsk’a (Rusya’nın uzak doğusu, Sibirya) çalışma için gönderilmiştir. 1967’de ikinci doktora tezini Kazakistan devlet üniversitesinde savunarak kimya ilimleri doktoru unvanını almıştır.

SB ilim camiasında öncü alim olarak bilinen N.Nadirov, Xabarovsk devlet pedagoji enstitüsü kimya kürsüsünün başkanı (1959-1968), Kazakistan kimya-teknoloji enstitüsü (halihazırda ismi Güney Kazakistan üniversitesi) petrol ve gazın rafinesi teknolojisi kürsüsü başkanı ve ilmi işler üzere rektör yardımcısı (1968-1975), Kazakistan SSC Bilimler Akademisinin (BA) kimya, petrol ve doğal tuzlar enstitüsünün direktörü (1975-1984), Kazakistan BA baş bilim sekreteri, ve genel kurul üyesi (1977-1986), SB petrol enstitüsü Kazakistan şubesinin başkanı, “Kazneftebitum” bilimsel-üretim birliğinin başkan yardımcısı (1987-2000) görevlerini yüksek ilmi zeka ve beceri ile yürütmüştür. 1997’den itibaren Kazakistan ulusal mühendislik akademisinin başkan yardımcısıdır.

1993’den Kazakistan SSC (şimdi Kazakistan Ulusal Bilimler Akademisi) BA’nin hakiki üyesi olarak ülkede bu unvana layık görülen yegane petrol kimya üzere bilim adamı unvanını da taşımaktadır.

Bilim sahasındaki eşsiz hizmetleri ve keşifleri devlet tarafından yüksek değerlendirilmiş; “Rusya Sovyet Sosyalist Federatif Cumhuriyeti (RSSFC) halk eğitimi öncüsü” (1967), “Bilim ve teknik üzere Kazakistan SSC devlet ödülü” (1980), “Kazakistan SSC’nin bilim ve teknik sahasında emektar çalışanı” (1982), “SSCB kaşifi” (1985), “SSCB fahri petrolcüsü” (1991), “20. yy.ın görkemli mühendisi” (2000), “Kazakistan fahri mühendisi” (2001) ödüllerini almıştır.

N.Nadirov aynı zamanda SSCB’nin “Kızıl Bayrak Emek Madalyası”na (1981), Kazakistan’ın “Kurmet” (1999), “Dostik” (2006) madalyalarına layık görülmüştür. 2003’de Sanayiyi destekleme uluslararası birliği (Fransa), sanayinin gelişimine katkılarından dolayı N.Nadirov’u “SPI altın madalyası” ile ödüllendirmiş, 2004’te kendisine Napoleon madalyası ile birlikte “Bilimin mareşali” unvanını vermiştir. Bunlar dışında akademisyen N.Nadirov SSCB’nin, KC’nin ve bir çok uluslararası ilim ocaklarının çok sayıda yüksek ödülüne layık görülmüştür.
Kazakistan ulusal bilimsel-teknik enformasyon merkezinin verilerine göre akademisyen N.Nadirov Kazakistan’ın uluslararası alanda bilinen ve eserlerine istinat edilen en önde gelen alimlerindendir. İlk bilimsel makalesini 50’li yılların sonunda yayınlatan akademisyen’in bilimsel incelemeleri 850 bilimsel eserde, 30 monografide yansımasını bulmuştur. Ünlü alim, beş bilimsel keşfin, 260 müelliflik şahadetnamesinin yazarıdır.

N.Nadirov 1996’dan itibaren kendi inisiyatifi ile yayına başlayan bilimsel “Petrol ve gaz” dergisinin baş redaktörlüğünü de yapmaktadır.
Çeşitli uluslararası akademilerin ve Uluslararası mühendislik akademisinin (UMA) akademisyeni (1996) ve profesörü olan N.Nadirov, UMA’nın başkanlık konseyinin, Kazakistan BA’nin genel konseyinin üyesi, ulusal mühendislik akademisinin “Petrol” bilimsel-mühendislik merkezinin genel başkanı, KC başbakanlığına bağlı Yüksek bilimsel-teknik komisyonun başkanı, “Kazakistan petrol ve gaz” şirketinin başkanlık kurulunun bağımsız üyesi, KC devlet ödüllerini belirleyen komisyonun üyesi gibi yüksek görevler de yürümektedir.
Kazakistan ve eski SB Kürdlerinin toplumsal yaşamında da aktif rol oynayan N.Nadirov, Kazakistan halkları asamblesinin üyesi ve Kazakistan Kürdleri Birliğinin onursal başkanıdır. Onun “Biz Kazakistan Kürdleri” (Almata, 2003) kitabında Kazakistan Kürdlerinin tarihine ve çağdaş toplumsal yaşamına geniş yer verilmiştir.



KNYAZÊ İBRAHİM MİRZOYEV

1 Mayıs 1947’de Ermenistan’da doğdu.

Doğu bilimci, Kürdolog, edebiyat eleştirmeni, filoloji ilimleri doktoru, profesör, Yüksek Okullar Uluslararası Bilimler Akademisi ve Kazakistan Sosyal Bilimler Akademisi Akademisyeni, Almata devlet üniversitesinin dünya dilleri merkezi başkanı, Kazakistan Kürdleri Birliği başkanı.
K.Mirzoyev uzun yıllar boyu Ermenistan Devlet Üniversitesinin Azerbaycan dili ve edebiyatı bölümüne başkanlık etmiştir. Azeri-Ermeni savaşı sonucunda 90’lı yıllarda Kazakistan’a taşınmış, Abay adına Almata devlet üniversitesinde doğu filolojisi bölümüne başkanlık etmiş, üniversitenin projektörü olmuştur.

K. Mirzoyev’in başkanlığı altında ondan fazla filolog, bilim adamı unvanı kazanmıştır. Çok sayıda doktora monografinin danışmanı olmuştur. Paris, Berlin, Brüksel, Seul vb. şehirlerdeki bir çok üniversite ve bilimsel araştırma enstitülerinin bilim kurulları üyesi olan K. Mirzoyev, Almata, Moskova, Sankt-Petersburg, Baku, Erivan, Tiflis, Paris, Berlin, Amsterdam, Brüksel ve Tahran’da uluslar arası bilimsel-teorik ve pratik konferanslarına aktif katılım sağlamaktadır.

K. Mirzoyev SSCB yazarlar birliği üyesi, Ermenistan yazarlar Birliği Azerbaycan şubesi başkanı, “Edebi Ermenistan” almanağı redaktörü olmuştur. Halihazırda Kazakistan Yazarlar Birliği ve Kazakistan Gazeteciler Birliği üyesi, PEN Kurd Kazakistan ve Orta Asya şubesi başkanı, Almata’da Kürdçe ve Rus’ça basılan edebi-bedii “Nubar” dergisinin baş redaktörüdür.
K. Mirzoyev Sovyet Kürdlerinin ve Kazakistan Cumhuriyetinin toplumsal, siyasi yaşamında aktif rol oynamaktadır. Sürgünde Kürdistan Parlamentosunun üyesi SSCB Kürdleri Birliği’nin (1991) başkanı olmuştur. 28 Ekim 2003 yılından Kazakistan Kürdleri Birliğinin (“Berbang”) başkanlığını yürütmektedir. 2002 yılından Uluslararası Kürd Dernekleri Birliği (Moskova) başkan yardımcısıdır.

22 Ekim 1998 yılında toplumsal ve öğretim sahasındaki hizmetleri nedeniyle Kazakistan Cumhuriyetinin “Hürmet” madalyasını ve 4 Aralık 2006’da “Kazakistan biliminin gelişiminde hizmetlerine göre” madalyasını almıştır.

2006 yılında 2-5 ve 6-9 sınıflar için yazdığı iki ciltlik “Kürd dili” kitabı Kazakistan Eğitim ve Bilim bakanlığı tarafından onaylanarak ders kitabı olarak yayınlanmıştır.

Kürd’çe, Ermeni’ce, Türk’çe, Azeri’ce, Rus’ça ve Kazak’ça, dillerini biliyor.

Önemli kitapları:
Azerbaycan-Kürd edebi ilişkileri tarihinden. Erivan, 1975, Azerice.
İran Azerbaycan’ı yazarları Kürdler hakkında. Erivan, 1975, Rusça.
Ulusal edebiyat ve edebi bağlantılar. Erivan, 1985, Azerice.
Edebi ufuklar. Erivan.1985, Azerice.
Kürd edebiyatının milletlerarası ilişkiler sorunu. Baku, 1987, Rusça.
Dostluk köprüsü . Baku. 1989. Azerice.
Nizami ve Doğu halkları edebiyatı. Almata. 1995. Rusça.
Abay poeziyası: Kendi gönlüne göz at…” Almata. 1995. Rusça.
Edebiyatlar arası ilişkiler ve varislik sorunları. Almata, 1996. Rusça.
Kürd edebiyatının tarihi kaderi. Almata, 1996, Rusça.
Kürdler. Küçük Ansiklopedi. Almata, 2001, Rusça.
Kürdler. Almata, 2003, İngiliz’ce.
Kürd edebiyatı /Kazakistan halklar edebiyatı/. Almata. 2004. Rusça.
Kürd dili (2 ciltte). Almata. 2006, Kürd’çe.
Kürd dili metodik programı (2.-9 sınıf Kürd dili öğretmenleri için). Almata, 2006, Kürdçe.
Kürdler. Brüksel, 2006, Hollanda’ca.
Kürd tarihi ve edebiyatı antolojisi. Almata. Kazakça.



EZİZÊ ZİYO BEDİRXAN (ELİYEV)

1953’te Almata kentinde doğdu.

1944 yılında Gürcistan’dan Kazakistan’a sürülen bir ailede büyümüştür.

Toplumsal aktivist, işadamı, yazar, Kazakistan Kürdleri Birliği eski başkanı, ekonomi ilimleri doktor adayı, Rusya Güvenlik ve Yasal Düzen Sorunları Akademisi’nin profesörü.

«Silk City Company» şirketinin direktörü olan Ezizê Ziyo, Kazakistan Kürd topluluğunun en aktif üyelerinden biridir. Hayırseverliği, yurtseverliği ve Kurd-Kazax halkları arasında dostluğun pekiştirilmesi için yürüttüğü çalışmaları ile tanınmaktadır.

Yaşam yolunda ve faaliyetlerindeki çok yönlülük gıpta uyandırmaktadır.

Ezizê Ziyo diş doktoru eğitimi almış (1972) bir süre (1972-1980) diş doktorluğu yaptıktan sonra Kazakistan Köy İşleri Enstitüsünü (1986) ve Marksizm-Leninizm enstitüsünü okumuş, ihtisası üzere çeşitli görevlerde çalışmıştır.

1993’de Kazakistan Kürdleri Birliği “Yekbun”un başkanı seçilmiş, bu görevi 1997’ye kadar sürdürmüştür. Bu süreçte Kazakistan’da “Kürdistan” gazetesi ve “Kurtler” dergisi faaliyete başlamış, sekiz müzik-folklor grubu kurulmuş, yerel Kürd tiyatrosu açılmış, “Kazakistan Kürdleri” isimli dokümanter film çekilmiştir. 1995’de E.Ziyo’nun Kürdçe ve Rusça dillerinde “Kazakistan Kürdleri” isimli kitabı Almata kentinde basılmıştır.
“Kızıl Kurdistan” isimli ikinci önemli kitabı 2009’da Bişkek’te Rusça, İstanbul’da Türkçe dillerinde yayınlanmıştır. Kitapta Güney Kafkasya Kürdleri’nin tarihi ele alınmış, BDT’de yaşayan halkımızın sosyal ve siyasal konumu derinliğine incelenmiş, SSCB Kürdleri “Yekbûn” Kürd Birliği’nin (1990-1991) faaliyetleri kapsamlı biçimde değerlendirilmiştir. Eser, BDT Kürdleri’nin en önemli sorunlarının kritik, analiz ve çözüm perspektifleri içermektedir.

1996’da Erbil Ticaret-Sanayi Meclisi tarafından kendisine meclisi Kazakistan’da (aynı zamanda BDT ülkelerinde) temsil etme salahiyeti verilmiştir.

Kazakistan’ın “Emektar emekçi” ve “Yılın bilim ve sanat koruyucusu” madalyalarına layık görülmüştür.






HESENÊ HECÎSİLÊMAN

26 Kasım 1951’de Ermenistan’da doğdu.

Şair, tercümeci, gazete redaktörü, toplumsal aktivist.

Erivan pedagoji enstitüsü filoloji fakültesini bitirmiştir (1975). Köy okulunda Kürd ve Azeri dili öğretmenliği, yerel gazetelerde muhabirlik yapmıştır. 1989’da Ermeni milliyetçi çevrelerinin baskısı sonucunda Kazakistan’a sığınmak zorunda kalmıştır.

1992’den yerel “Nûbar” dergisi ve “Kurdistan” gazetesi muhabiri, 1998’den “Kürdistan” (şimdi “Jiyana Azad”) gazetesi redaktörüdür.

Kazakistan Yazarlar Birliği (1994) üyesidir. Rusça “Benim yüreğim” (1995), “Ülke hasreti” (1996) “Benim üzüntülerim” (2002) ve Kürdçe “Ülkem beni sesliyor” (2001) şiir kitapları basılmıştır.

Birçok ünlü Kazak şairlerinin eserlerini Kürdçe’ye çevirmiştir.

Kazakistan’ın Aşıbulak köyünde oluşturulan yerel tiyatronun (1993) yaratıcılarından ve ilk aktörlerinden olmuştur. Köklü Kurt yurtseveri ve toplumsal aktivist olarak Kazakistan Kürdlerinin kültürel yaşamında önemli rol oynamaktadır.

BARİYÊ BALA

1937, Ermenistan’da doğdu.

Halk arasında sevilen şairlerdendir.
1957’de köy lisesini, 1963’de X. Abovyan adına Ermenistan Devlet Pedagoji Üniversitesinin tarih-filoloji fakültesini bitirmiştir. Köy öğretmenliği yapmış, “Öğretmen Uzmanlığını Yükseltme Enstitüsünde” şube müdürü (1968-70), okul müdürü (1970-1975), il eğitim şubesinde müfettiş (1975-80), sovhoz direktörü (1980-89) görevlerinde çalışmıştır. 1989’da Azerbaycan’a göçmüş, Baku şehri Nerimanov ili eğitim şubesinde müfettişlik yapmıştır. 1999’dan itibaren Kazakistan’da yaşamaktadır.



Kürdçe dört şiir kitabının yazarıdır. İlk kitabı “Benim dünyam” (1974) Erivan’da, ikinci kitabı “Nereye gidelim” (1994) Baku’de basılmıştır. “Dilberim” ve “Ana” kitapları Kazakistan’da ışık yüzü görmüştür. Şiirleri Rus, Ermeni, Azeri dillerine çevrilmiştir. Kürd folklor materyallerini yazıya almış, Azerice’den Kürdçe’ye çevriler yapmıştır.

Bariyê Bala, Almata’da faaliyet gösteren Kürd dili kursunun öğretmeni, Kazakistan Kürdleri Birliğinin başkan yardımcısıdır.





MELİKŞAH HESENOV

1951, Kazakistan, Almata vilayeti, Kaskelen ili, Jetısu köyünde doğdu.

Köken olarak Gürcistan SSC, Aspindzin ilinin Neklekef köyünden olan Hesenovlar ailesi 1944’te Kazakistan’a sürülmüştür.

M.Hesenov, Kazakistan Devlet Üniversitesinin tarih fakültesini Kızıl diploma ile bitirmiştir (1978). Çalışma yaşamına Almata vilayeti komsomol örgütünde müfettiş olarak başlamıştır (1978-81). Bu yıllarda Almata’da Köy İşleri Enstitüsünde eğitimini sürdürmüştür.
Başarılı işadamı olan M.Nesenov, Kazakistan Kürdleri’nin toplumsal, kültürel hayatında aktif yer almaktadır.

Uzun yıllar Kazakistan Kürd Birliği Almata Bölge şubesinin başkanlığını yapan M. Hesenov, halihazırda Kazakistan Kürd Birliği başkan yardımcıdır.



SİYABEND KALOYEV

1964 yılında Ermenistan’ın Masis ilinde doğdu.

X. Abovyan adına Ermenistan Devlet Pedagoji Üniversitesinin Azeri dili bölümünü başarıyla bitirdi.

Karabağ savaşı nedeniyle önce ailesi ile birlikte Azerbaycan’ın Baku kentine göçen S.Kaloyev, burada asimilasyona uğramış ve kendi kültüründen uzaklaştırılmış gençler arasında yurtseverlik duygularının geliştirilmesi için önemli çabalar sergiledi. 1988’de Azerbaycan’da ilk Kürd Folklor Grubu’nun oluşmasında aktif görev aldı.

1989’da Kazakistan’a taşınan S.Kaloyev, burada yürütülen toplumsal ve kültürel çalışmaların öncülerindendir.

Halihazırda Kazakistan Kürd Birliği Almata Bölge şubesinin başkanıdır.

Hazırlayan: H.Şamil