Azerbaycan'da Yaşayan Kürdler

Azerbaycan'da Yaşayan Kürdler

Resmi adı: Azerbaycan Cumhuriyeti.
Başkenti: Baku.
Ülke, Başkanlık sistemiyle yürütülür.
Azerbaycan, Kafkasya’nın Güney Doğu’sunda yerleşiyor.
Arazisi 86.6 bin kilometre kare.
Nüfusu: 7.771.092 kişi (Temmuz 2001 verileri). Kuzey’de Rusya’yla (284 km.), Kuzey Batı’da Gürcistan’la (322 km.) , Batı’da Ermenistan’la (566 km.), Güney’de İran’la (432 km.), Güney Batı’da Türkiye’yle (9 km.) komşu olup Doğu’da Hazar deniziyle (sahil şeridi: 825 km.) çevrelenmektedir.

Nüfusun etnik dağılımı: Azeriler %90, Dağıstanlılar %3.2, Ruslar %2.5, diğer %4.3. (Nüfusun etnik ayrışımını gösteren Azerbaycan devletine ait bu resmi rakamlar, Azerilerin sayısını fazla göstermek açısından abartılı olup gerçeği ifade etmemektedir-H.Ş) Ülkedeki etnik birimler: Azeri, Rus, Lezgi, Talış, Kürd, Avar, Udin, Lahıc, Ermeni (Dağlık Karabağ’da), Tat, Yahudi, Ukraynalı vb.

Dini: Genellikle Şia Müslüman, Kafkasya kökenli Lezgi ve Avarlar Sünni.

Devlet dili: Azerbaycan’ca.

Azerbaycan, 19. yy.dan 1918 yılına kadar Rusya İmparatorluğuna dahil olmuş, 1918’de kısmi bağımsızlık kazanmıştır. 1920’de burada Sosyalist hükümet kurulmuştur. 1922’de Ermenistan ve Gürcistan’la birlikte Kafkasya Sovyet Sosyalist Federatif Cumhuriyeti’ni (KSSFC) oluşturmuş, 1936’da KSSFC’nin iptalinden sonra Azerbaycan, müttefik bir Cumhuriyet olarak SSCB’nin terkibine geçmiştir. 1991 yılına kadar SSCB’de yer almış, 30 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir. Resmi bağımsızlık günü: 18 Ekim 1991.

Resmiyette Azerbaycan’a bağlı iki özerk oluşum vardır: Nahçıvan Cumhuriyeti ve önceleri özerk bölge olup 1991’de de-fakto Azerbaycan’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiş Dağlık Karabağ Cumhuriyeti[Linkleri Sadece Üyelerimiz Görebilir. ]
.
Azerbaycan Cumhuriyetinin eski Kızıl Kürdistan bölgesi'nde (Laçın, Kelbecer, Gubadlı ve Zengilan illeri) ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Kürdler, Azerbaycan Kürdleri olarak bilinmektedir.
1988 yılında Azeri ve Ermeniler arasında başlayan Karabağ savaşı, Kızıl Kürdistan'da yaşayan Kürdleri tümden iç mülteci durumuna düşürmüştür. 1992-1993 yıllarında Ermeni ordularının Karabağ Özerk Bölgesi ile birlikte eski Kızıl Kürdistan'ı da işgal etmesi sonucunda burada yaşayan Kurdler, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin değişik bölgelerine sığınmak zorunda kalmıştır. Laçın 17 Mayıs 1992, Kelbecer 12 Nisan 1993, Gubadlı 31 Ağustos 1993, Zengilan 29 Ekim 1993 tarihlerinde işgal edilmiştir.

Şuan eski Kızıl Kürdistanlı Kürdler, Azerbaycan'a dağılarak bu ülkenin hemen hemen onlarca ilinde mülteci konumunda yaşamaktadır.

Azerbaycan Cumhuriyet’ine bağlı özerk bölge olan Nahçıvan’a 19. yy.dan önce yerleşik Kürdlerin ağırlıklı bölümü asimilasyona uğramıştır. 19. sonu 20. yy. başlarında yerleşenlerin ekseriyeti ise 1937’de Stalin’in zorunlu iskan (departasyon) siyaseti sonucunda Kazakistan ve Orta Asya’ya sürülmüştür. Nahçıvan'da yaşamaya devam eden 20 bin Kürd'ün önemli bir bölümü ise 90'lı yıllardan sonra siyasi-ekonomik nedenlerden dolayı Rusya ve Orta Asya'ya göç etmiştir.

“Azerbaycan Kürdleri” kitabının yazarı A. Bukşpan’a göre “1919 yılında Müsavat-Daşnak kanlı dönemi ve general Dro öncülüğündeki Daşnak çetesinin eylemleri Kürdleri /Nahçıvan’dan/ Türkiye ve İran’a kaçmaya zorladı.
Sovyet hükümetinin kurulması ve pekişmesiyle birlikte Kürdler geri dönmeye başladılar. 1926’da kitleler halinde Ararat ötesinden döndüler ve esasen Arazdayan istasyonu ilinde yerleştiler”.

Azerbaycan Cumhuriyetinde 20’li yılların ortalarında yürütülen nüfus sayımına göre Nahçıvan’da 3180 Kürd yaşamıştır. Gerek Bukşpan’ın kitabından, gerekse de diğer araştırmalardan ve yerel sakinlerin anlatımından söz konusu sayının yalnız Kürdçe konuşan Kürdleri ve özellikle Arazdayan istasyonu ilinde yaşayan Kürdleri ihtiva ettiği anlaşılmaktadır.

Bukşpan’ın ileri-geri göçe zorlanan “Zilan Kürdleri” dediği Kürdler, genellikle Buruki ve Celali Kürd aşiretlerine mensup insanlardı. 1937’de Stalin’in gazabına gelen de onlardı. Bu yılın son baharında salt Kürdlerden oluşan 18 yerleşim biriminin sakinleri geride tek bir kişi bırakılmaksızın Arazdayan istasyonuna toplanarak yük trenleriyle sürülmüştür.

1937’den sonra Nahçıvan’da salt Kürdlerden oluşan Derekend isminde tek bir Kürd köyü kalmıştır.